Intelligente goudvissen?

Intelligente goudvissen, of verwarring tussen appels en uien?

Enkele dagen geleden zat ik ’s avonds naar het late journaal te kijken, toen er een recent onderzoek werd aangekondigd over goudvissen. In dat onderzoek zou duidelijk te zien zijn dat deze visjes veel intelligenter zijn, dan we ooit voor mogelijk hebben gehouden.
Hoewel ik al half was opgestaan om boven naar bed te gaan, liet ik me toch weer terugzakken op de bank. Nieuwsgierig als ik ben, wilde ik weten hoe intelligent een goudvis is.

In het onderzoek was een goudvis te zien, die iedere keer iets te eten kreeg wanneer hij met zijn bekje op een rood vlakje drukte. Door de druk op dit vlakje ging het aquarium dat op een wagentje zat vastgebonden een stukje vooruitrijden.
Ik dacht terug aan het zogenoemde Pavlov effect bij dieren. ‘Klassieke conditionering’ heet dat. Veel meer dan dat leek mij niet aan de orde. Zij het dat het wel lastig is om in het water te zien of een vis kwijlde bij de gedachte aan eten.
Maar de onderzoekers trokken zich in hun enthousiaste verslag van het onderzoek van Pavlov niets aan. Volgens hen was de goudvis zich bewust van zijn situatie. Hij moest wel weten dat hij met zijn aquarium kon rijden als hij op het rode vlakje drukte. Kijk maar! Nu drukte de goudvis meerdere malen achter elkaar op de rode knop en reed – rond zonder iets te eten te krijgen – een flink stuk door de onderzoeksruimte. Hij moest zich er dus wel bewust van zijn dat hij door op het rode vlakje te drukken met zijn aquarium rond kon rijden.

In mijn herinnering kwam naar boven dat datgene dat de mens van het dier onderscheidt ons bewustzijn is. Dus of de goudvis hierop een uitzondering is, waagde ik te betwijfelen. Temeer omdat het onderzoek ging over de intelligentie van de goudvis en niet over het vermoeden dat de goudvis het eerste dier is met een bewustzijn. Voor mijn gevoel is bewustzijn bovendien een voorwaarde om intelligent te kunnen handelen.

Freud heeft mij geleerd dat een belangrijke eigenschap van de mens is, dat hij geneigd is zichzelf op anderen te projecteren. Het leek er hier dus op dat de onderzoekers hun menselijke eigenschap (zich bewust zijn van hun situatie) op de goudvis projecteerden en van daaruit hun onderzoeksresultaten inkleurden.
Wonderlijk hoe onderzoekers dus vanuit hun vermogen tot projectie de goudvis een talent toedichtten en hun onderzoek zoals wetenswaardigheid in het late journaal belandde.

Voor mijn gevoel is bewustzijn bovendien een voorwaarde om intelligent te kunnen handelen.

Dit gebeuren bracht een ander voorbeeld van projectie in mijn herinnering aan de oppervlakte. Een aantal jaren geleden nam ik deel aan een congres over ‘hulpverlening en psychologie’. Een van de sprekers, een professor, betoogde in zijn lezing dat mensen in twee soorten zijn onder te verdelen. Hij benoemde de ene soort als ‘de appels’ en de andere als ‘de uien’.
Wij waren natuurlijk de appels. Dat werd direct al duidelijk in hoe we over onszelf dachten. Wij hadden immers net als appels allemaal een kern in ons en nog wel een kern met de nodige pit.

Vervelend volgens de professor was wel dat wij appels de neiging hadden ons op anderen te projecteren. Dat deden we dus ook op de uien. Wij verwachten daarom dat uien ook een kern met pit hadden. Maar daarmee gingen we dus volledig de mist in. Want vanuit onze projectie gingen wij appels bij de uien op zoek naar hun kern. Zo pelden we laag na laag van de ui af. En waarin eindigde onze zoektocht iedere keer weer? In lege handen en tranen in onze ogen.

In dit geval eindigde het na het journaal bij mij deels ook zo. Althans wat betreft de tranen in mijn ogen, maar die waren er wel van het lachen bij deze herinnering. Maar ik bleef voor mijn gevoel niet met lege handen achter. Ik was me er opnieuw bewust van hoe makkelijk wij als mensen van alles op elkaar kunnen projecteren, zonder kritische blik of iets verder te kijken dan onze neus lang is. Een mooie wijsheid in deze roerige tijden.

Gerard Kulker
Voorzitter

Pin It on Pinterest